DENKMAL is een oproep de samenhang tussen de menselijke geest, de maatschappij en het milieu te herstellen en te koesteren. Alleen in samenhang heeft het leven van mensen op aarde een toekomst.DENKMAL is een artistiek-politiek kunstwerk dat in 2019 is ontworpen en op 4 maart 2020 als geschenk is aangeboden aan de burgers van Gemeente Oude IJsselstreek. Door Corona is het werk pas uitgevoerd in 2022 en het werd onthuld op 8 juni 2023.

DENKMAL, de aanleiding
In het Gemeentewapen van de voormalige Gemeente Gendringen, nu Gemeente Oude IJsselstreek, bevinden zich drie ringen. Deze drie ringen verbeelden de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu; de samenhang waarop deze gemeente is gebouwd. Gemeente Gendringen is gefuseerd met Gemeente Wisch tot Gemeente Oude IJsselstreek waarbij de drie ringen van Gendringen naar het nieuwe wapen zijn meeverhuisd. In die verhuizing is de boodschap van de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu verloren geraakt. DENKMAL wil die gemeentelijke grondslag opnieuw activeren.DENKMAL is het eerste publieke kunstwerk dat door Gemeente Nieuwe IJssel is ontwikkeld. Deze denkbeeldige gemeente is opgericht door Johannes Bongers en Arienne van Staveren.

Het voormalige gemeentehuis van Gendringen met het wapen met 3 ringen.

Tekeningen voor DENKMAL uit 2020. De schaalvorm vormde het uitgangspunt. Maar niet de schaal met de opening naar boven. In DENKMAL is de holte naar de grond gericht, naar de aarde. De schaal speelt in de filosofie een belangrijke rol. Zowel Aristoteles als Heidegger illustreren hun visie op 'zijn' via het 'zijnde' van een object. Beiden gebruiken voor dat 'zijnde' de schaal als voorbeeld.

Rond 1960 plantte de Gemeente Gendringen drie bomen voor hun toenmalige gemeentehuis. De drie bomen vertegenwoordigden de drie ringen uit het gemeentewapen van Gendringen dat aan het gemeentehuis prijkt. De drie ringen in het gemeentewapen die de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu vertegenwoordigen. De bomen stonden dicht bij elkaar, in een boomgroep. De herhaling van de ringen in het wapen naar drie bomen maakt deze boomgroep tot een levend verhaal. Dit gemeentelijke teken – de missie van de gemeente – getuigt van een diepe inspiratie en inzicht; de boomgroep vormde een vroeg ecologisch kunstwerk in de openbare ruimte; minimaal, conceptueel, en levend.De drie bomen stierven rond 2020 door droogte; klimaatverandering dringt door in de diepste haarvaten, ook in lokale verhalen en in maatschappelijke verbanden. De berken moesten omgezaagd en alleen de lage stronken bleven achter. Het gemeentewapen bleef achter met de drie ringen – het motto mens, maatschappij en milieu – en de drie houten stronken bleven zonder stem achter. De verbinding tussen de drie ringen in het wapen en de aanplant van de drie bomen was daarmee verloren gegaan. Deze verbinding wil DENKMAL opnieuw opbouwen.

Links het gemeentehuis in de jaren '40, en rechts rond 1960 met de drie berken.

DENKMAL wordt gevormd door drie bronzen gedenkplaten op de stronken van de drie dode bomen. DENKMAL is een oproep de samenhang tussen de drie ecologieën te vieren en te doordenken, maar ook de vraag te stellen waarom deze samenhang in de Achterhoek zo onbelangrijk is geworden. Wij zien dat hier het agrokapitaal, als een uitdrukking van het neoliberalisme, de samenhang tussen de drie ecologieen heeft afgebroken ten behoeve van eigen gewin. Ten tijde van het ontwerp en aanbieden van het geschenk was de BBB nog niet politiek actief, en stond de stikstofcrisis nog niet op de politieke agenda. DENKMAL is een artistiek-politiek werk dat nadrukkelijk naar de toekomst wijst.

De drie bomen zijn rond 2020 één voor één doodgegaan door de droogte als gevolg van opwarming van klimaat. De wortels waren verstrengeld; toen de eerste boom stierf volgden de andere twee snel daarop. Nu is er in de huidige gemeente geen kennis en bewustzijn meer wat de drie ringen in het gemeentewapen betekenen. De betekenis van de centrale identiteitsdrager van de gemeente is verloren gegaan.

DENKMAL is een eenwoordig gedicht
Denkmal betekent in het Duits 'herinneringsmonument' maar is ook een 'mal' voor het denken. DENKMAL gaat over het gemeenschappelijk verlies van betekenis en bewustzijn over hoe 'gemeenschap' wordt opgebouwd.Gemeente bestaat uit twee zinsdelen: de 'ge' en de 'meent'. De meent zijn de gronden die van oudsher in gemeenschappelijke handen en in gemeenschappelijk gebruik zijn. In het Engels heten die gronden 'commons', wat verwijst naar community maar ook naar communisme. Ge in de Nederlandse en Duitse taal is verzamelend en brengt bijeen waarvoor de Ge- is geplaatst. Ge-sternte zijn alle sterren, ge-schiedenis verzamelt wat is geschied, enzovoorts. De Ge in Gemeente Gendringen verzamelt de drie ecologieën – mens, maatschappij en milieu, brengt ze bijeen.Gemeenschap is niet alleen iets dat op 'samen' is gericht – dat is wat gemeenschap vandaag is geworden – maar gemeenschap biedt ruimte, en maakt mogelijk. De ruimte voor menselijke individuele expressie en creativiteit staat niet tegenover het gemeenschappelijke maar menselijke individuele expressie en creativiteit maakt gemeenschap mogelijk. Steeds meer echter is gemeenschap datgene geworden dat de groep versterkt en de enkeling – de ander – buitensluit. Gemeenschap kan pas werkelijk bestaan wanneer ze in evenwicht met de omgeving is waarin ze verblijft, anders is gemeenschap alleen een kracht om te kunnen exploiteren en uitbuiten. Vandaag is het belangrijker dan ooit dat we leren te leven in de samenhang tussen de mens, de menselijke gemeenschap en de leefomgeving; in de gemeenschap met alle levende organismen op deze aarde.

Achtergrond van DENKMAL
In de jaren '50, '60 en '70 stond de samenhang tussen de mens, maatschappij en milieu centraal en hierop is de moderne samenleving gebouwd. De oorspronkelijke samenhang tussen deze drie – mens, maatschappij en milieu – wordt vertegenwoordigd in de drie ringen van het oude gemeentewapen van Gendringen die na de fusie met Gemeente Wisch zijn meeverhuisd naar het nieuwe gemeentewapen van Gemeente Oude IJsselstreek. Vanaf de jaren '80 heeft het neoliberalisme de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu afgebroken. Tegenwoordig weten we niet meer wat de drie ringen betekenen.

Gemeente Gendringen + Gemeente Wisch = Gemeente Oude IJsselstreek

De samenhang tussen de mens – de rijke en levende menselijke geest –, de maatschappij – sociaal, rechtvaardig en vitaal – en het milieu – organisme = leefomgeving – is ernstig aangetast. Toch hebben we als individu en als gemeenschap niets meer dan alleen deze drie tot onze beschikking. Deze drie is wie we zijn. Dat wisten we al in de jaren '60, de Gemeente Gendringen liep ermee voorop, maar we zijn dit inzicht kwijtgeraakt. Drie bronzen dekplaten liggen op de dode stronken, als grafzerken, die ons voor lange tijd zullen herinneren aan de drie bomen, de boomgroep, die de samenhang belichaamt.

Visie

Vandaag bevindt de samenhang tussen mens, maatschappij en milieu – de drie ecologieën – zich in een diepe en verstrengelde crisis. Die komt tot uitdrukking in klimaatverandering, de natuur als monocultuur en het verlies van biodiversiteit, de toename van sociale en economische ongelijkheid, van afnemende democratie en het verlies van een gedeelde (kennis) werkelijkheid. Sociale massamedia en een technologische dystopie verwoest de sociale cohesie, schakelt de menselijke geest gelijk, en tast het geestelijk welzijn aan. Op de valreep komt de autonomie van de mens door Kunstmatige Intelligentie (AI) in gevaar."20 politieke partijen in de Tweede Kamer, 200 televisiezenders en 20 soorten pindakaas in de supermarkt."DENKMAL herinnert ons aan de samenhang tussen 'De drie ecologieën' als de belangrijkste identiteitsbron van de nieuwe Gemeente Oude IJsselstreek: de afhankelijkheid en samenhang van mens, maatschappij en milieu. Niet alleen de natuurlijke leefomgeving en het sociale zijn aangetast geraakt, juist de menselijke geest, ooit rijk en vitaal, staat aan hetzelfde verval bloot.Als de samenhang tussen de drie verloren gaat, verliezen we onszelf.We moeten ons denken vernieuwen, geestelijk in beweging brengen. Om ons voor te bereiden nog duizenden jaren voor deze aarde te zorgen. Het is deze boodschap van het openbare kunstgeschenk DENKMAL dat wij aan de gemeenschap aanbieden.

DENKMAL is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van Stichting Stokroos, Stichting Nieuwe IJssel en Gemeente Oude IJsselstreek.

Gendringen, Grotestraat, zomer 2024

Winter, 2023

COLOFONDENKMAL is geïnspireerd op 'Les Trois Ecologies' van Félix Guattari, een boek uit 1989. Deze psychiater/therapeut en sociaal filosoof stelt in 'De Drie Ecologieën' het verband centraal tussen de ecologie van de geest, de ecologie van het sociale en de ecologie van het leefmilieu. Alle drie staan onder regime van een zich verder uitstrekkend en uitputtend kapitalisme. De ecologie van de leefomgeving in de Achterhoek, waarin Gendringen ligt, wordt gegijzeld door het agro-industrieel complex. Loyaliteit in deze sector leidt tot psychische en sociale gelijkschakeling en afbraak van de psychische, sociale en biologische rijkheid en diversiteit.DENKMAL is een artistiek-politiek kunstwerk dat het wat verkent, en ook het hoe moderne kunst kan bijdragen aan een nieuwe vorm van kennis die nodig is om als menselijke enkeling (met hoofd, hart en intuïtie) de eigen tijd te leren vormgeven. "Ieder mens is een kunstenaar" zei de Duitse kunstenaar Joseph Beuys. Daarmee bedoelde hij dat iedereen kan bijdragen aan het vormgeven van de psyche, het sociale en van de wereld waarin de mens leeft tezamen met alle andere levende organismen en niet-levende omgevingen.- Het concept en het kunstwerk DENKMAL is een eigen initiatief en geproduceerd door Johannes Bongers. Een selectie van diens werk is te zien op Boolean Works.- Boomdoorsneden zijn omgezet door Laserontwerp Lichtenvoorde- Bronsgieten door Jan te Kulve, Eibergen- DENKMAL is tot stand gekomen met financiële ondersteuning van Stichting Stokroos, Stichting Nieuwe IJssel en Gemeente Oude IJsselstreek.

Goedendag gewenst

Wij houden je op de hoogte

• Ga door

© 2023 DENKMAL, PER-SOON, GROND, ANDSTERDAM, SOOOS en Gemeente Nieuwe IJssel zijn een initiatief van Stichting Nieuwe IJssel. Alle rechten voorbehouden.